به نقل از «ایمنا»

جغد طلایی بر فراز ایران

تاریخ انتشار: ۲۸ آبان ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۱۱۸۰۵۱

جغد پرنده‌ای است که قدرت شنوایی و بینایی بسیار بالایی دارد و بین گونه‌های مختلف آن، جغد طلایی گونه کمیابی است و پیش‌تر دیده شدن این پرنده از مناطق جنوب و جنوب شرق کشور گزارش شده و روزهای اخیر خبرهایی حاکی از مشاهده این گونه برای اولین برای بار در سیستان و بلوچستان به چشم می‌خورد.

به گزارش خبرنگار ایمنا، جغدها گستردگی بسیار زیادی در طبیعت دارند، گونه‌ها و نژادهای زیادی برای جغدها وجود دارد که هر کدام از این نژادها در قسمتی از این کره خاکی زندگی می‌کنند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

جغدها شکارچیان ماهری در بین پرندگان شکاری هستند و زندگی جالبی دارند، در این میان جغد طلایی یا جغد عمانی (نام علمی: Strix butleri) گونه‌ای جغد است که همانند جغد جنگلی، کم‌رنگ، کوچک با چشمان زرد نارنجی دیده می‌شود که در مناطق بیابانی به سر می‌برد. سر نسبتاً گرد و در پرواز شبیه جغد جنگلی است، صفحهٔ صورت سفید چرکی با نوار تیره‌ای در وسط پیشانی، زیرتنه سفید نخودی با رنگ نامشخص گل اخرایی است، این جغدها تا قبل از سال ۲۰۱۵ به عنوان جغد صحرا شناخته می‌شود، پاهای این جغدها نسبتاً بلند است و دارای دم و بال‌های نواری و بلندی هستند.

این پرنده از تیره جغدان راستین و از سرده جغدهای بی‌گوش است، طول عمر جغدها با هم تفاوت دارد. البته شرایط زندگی جغد و نوع تغذیه و محیط زندگی او در طول عمرش، تأثیر بسیار زیادی دارد. جغدهایی که جثه‌های کوچکی دارند از ۵ تا ۱۵ سال عمر می‌کنند، اما جغدهای بزرگ می‌توانند تا ۸۰ سال هم زنده بمانند، اما گرسنگی، بیماری و سرما عامل‌های اصلی در عمر جغدها هستند، زمستان‌ها تلفات زیادی به بار می‌آورد، در بعضی از مواقع به دلیل شب زی بودن جغدها در مناطق مسکونی ممکن است با ماشین‌های جاده‌ای تصادف کرده و از بین بروند، در این میان جغد طلایی مانند همه جغدها چشمان بسیار تیز و شنوایی بسیار دقیقی دارد، به وسیله این حواس فوق‌العاده به راحتی می‌تواند در شب شکار کند، با هوش است و زمانی که دیگر حیوانات در حال استراحت هستند، آنها را به راحتی شکار می‌کند، جغدهای طلایی صدای زیادی دارند و این صدا در فصل‌های جفت‌گیری بیش‌تر می‌شود تا بتوانند توجه جغدهای دیگر را به خود جلب کنند.

زیستگاه و نوع تغذیه جغد طلایی

گفته می‌شود که این‌گونه از جغدها در نواحی جنوبی زندگی می‌کند و علاقه زیادی به زندگی در بیابان‌ها دارد، در مناطقی مانند چشمه‌ها، مناطق مسکونی و همان طور که گفتیم در میان شکاف‌ها و صخره‌های بیابان زندگی می‌کنند، بچه جغدها نیز به همراه پدر و مادر خود در این مکان‌ها حضور دارند و پس از سن بلوغ در این منطقه به زندگی مستقل خود ادامه می‌دهند. جغدهای طلایی دشمن‌های زیادی دارند، هر حیوانی که جثه‌ای بزرگ‌تر از او داشته باشد، به عنوان دشمن آنها است، گاهی عقاب‌ها و شاهین‌ها این‌گونه جغد را شکار می‌کنند، مارها برای تغذیه خود از تخم‌ها و جوجه‌های جغدها استفاده می‌کنند و اگر شرایط مناسبی وجود داشته باشد، جغدهای بالغ طلایی را هم می‌بلعند. جغد طلایی از منطقه‌ای که لانه خود را در آن ساخته است بسیار مراقبت می‌کند و به متجاوزان این منطقه حمله کرده و آنها را شکار و یا زخمی می‌کند، مارها دشمن سر سخت جغد هستند، مارمولک‌های بزرگ، بزمجه و اژدهای کومودو از تخم‌های جغدها استفاده می‌کنند و آنها را می‌خورند و اگر جغد طلایی برای مبارزه به آنان حمله کند، ممکن است در این درگیری کشته شود، طول عمر جغد طلایی تا ۸۰ سال و سن بلوغ آنها از هفت هفتگی است.

غذای جغدها گوشت حیوانات کوچک‌تر از خود است، جغدهایی که جثه کوچکی دارند از حشرات و کرم‌های خاکی و سایر بی‌مهرگان استفاده می‌کنند، اما جغدهایی که بدن درشت‌تری دارند از انواع خزنده سانان، جوندگان و حتی پرنده‌ها استفاده می‌کنند، جغدها لاشه خوار نیستند و همیشه دنبال موجودات زنده هستند تا خودشان آن را شکار کرده و بخورند و تازه خوار هستند، جغد طلایی مانند سایر جغدها در منطقه‌ای مرتفع ساکن می‌شود و منتظر می‌ماند، چشمان تیزی دارد و با کوچک‌ترین تحرکی به سمت طعمه خود حمله می‌کند، جغدها طعمه خود را پس از شکار کردن، تکه تکه نمی‌کنند و غذای خود را به صورت کامل می‌بلعند، در رده‌بندی علمی این نژاد در شاخه طناب داران قرار گرفته است، رده این حیوان پرنده است، راسته آن جغد و در تیره جغدان راستین قرار دارد و طول بدن جغدهای طلایی ۲۹ تا ۳۵ سانتی‌متر است، این حیوان کمیاب بال‌های بسیار بزرگی دارد که طول هر بال به ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد، جثه آن متوسط است.

مشاهده گونه نادر «جغد طلایی» برای اولین بار در سیستان و بلوچستان

براین اساس؛ طی روزهای اخیر خبرهای حاکی از مشاهده گونه نادر و کمیاب «جغد طلایی» برای اولین بار در سیستان و بلوچستان است که محمدرضا علیمرادی، سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست از رکورد و ثبت‌گونه کمیاب یک بهله جغد طلایی در این استان خبر داد و اظهار کرده است؛ یک بهله جغد طلایی در اطراف زیستگاه‌های شهرستان زاهدان در حالی‌که آسیب دیده بود پیدا شد، جغد طلایی یا جغد عمانی (Strix butleri) جز جغدهای متوسط جثه است، این‌گونه همانند جغد جنگلی کم رنگ، دارای چشمان زرد نارنجی و سر نسبتاً گرد است که در مناطق بیابانی به سر می‌برد، این‌گونه در پرواز شبیه جغد جنگلی است. این نمونه برای اولین بار در استان مشاهده و رکورد شده است، زیستگاه این پرنده در نواحی صخره‌ای، چشمه‌ها و نواحی مسکونی است و در شکاف صخره‌ها آشیانه می‌سازد، از این‌رو رکوردهای اعلام شده، این‌گونه در بخش‌های جنوبی کشور دیده شده است.

تصویر گونه کمیاب جغد عمانی در کوه هوای لامرد فارس ثبت شد

همچنین محمدعلی سلمان‌پور، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان لامرد فارس طی بیست‌وهفتم بهمن ۱۳۹۹ با اشاره به اینکه تصویر گونه کمیاب جغد عمانی (طلایی) برای نخستین بار در کوه هوای لامرد ثبت شد، اعلام کرده است: این تصویر را غلامرضا میر و عباس ملک‌زاده قرقبانان عضو انجمن زمین و زندگی علامرودشت لامرد گرفته‌اند، جغد طلایی گونه کمیاب است و پیش‌تر دیده شدن این پرنده از مناطق جنوب و جنوب شرق کشور گزارش شده است. جغدها شکارچیان شب هستند و با شکار جوندگان و خزندگان و پرندگان کوچک نقش مؤثری در برابری زیست بوم دارند و از آنجا که برخی جوندگان را شکار می‌کنند، نقش مهمی در پایش جمعیت آنها ایفا کرده و از گونه‌های ارزشمند طبیعت به شمار می‌آیند.

جوجه‌آوری جغد طلایی در بوشهر ثبت شد

در همین راستا، خسرو درویشی، رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه برای نخستین بار در این استان جوجه‌آوری جغد طلایی مشاهده و به ثبت رسید، ابراز داشته است: این مشاهده و مستندسازی زادآوری در شهرستان کنگان توسط علی کسروی از علاقمندان پرنده شناسی صورت گرفته است، چهار بهله جغد طلایی مشاهده شده شامل یک بالغ و سه نابالغ است که در کمیته ثبت پرندگان ایران نیز تأیید و ثبت شده است، سه جغد طلایی نابالغ مشاهده شده نشان از موفقیت زادآوری، امنیت زیستگاه و وفور منابع غذایی در دسترس دارد، با وجود شرایط مناسب توپوگرافی استان و وفور گونه‌های مورد تغذیه، بوشهر زیستگاه مناسبی برای جغد طلایی محسوب می‌شود.

مشاهده گونه کمیاب جغد طلایی در دزفول

مصطفی چینی‌گر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول طی بیستم دی سال ۱۳۹۷ درباره مشاهده گونه کمیاب جغد طلایی در منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب این شهرستان، اظهار کرده است: افشین موسی‌زاده از علاقه‌مندان به طبیعت و فعالان حوزه محیط‌زیست دزفول در روز دهم دی ماه یک بهله جغد را مشاهده کرد که پس از شکار تیهو و خیس شدن پر و بال‌ها در بارندگی شدید، توانایی پرواز در اوضاع نامناسب جوی را نداشت، او پس از خشک کردن پرها و چند ساعت مراقبت از جغد، آن را در طبیعت رها کرد. با همکاری محیط‌بانان منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب شهرستان دزفول به ویژه حسن بهداروندی، تصاویر پرنده بررسی شد و با ارتباط با کمیته ثبت پرندگان ایران، کار شناسایی این جغد آغاز و مشخص شد که این‌گونه «جغد طلایی» از کمیاب‌ترین پرندگان ایران است و مشاهده آن تاکنون در خوزستان گزارش نشده است.

وی با اشاره به اینکه جغد طلایی یا عمانی با نام علمی «strix butleri» از کمیاب‌ترین پرندگان ایران است که در منابع و گزارش‌های قدیمی از سواحل مکران دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان به عنوان گونه‌ای بسیار کمیاب و محدود به جنوب شرق ایران معرفی شده بود که نبود گزارش موثق احتمال حذف این گونه را از فهرست پرندگان ایران می‌داد تا اینکه در سال ۱۳۹۳ از اطراف مشهد و پس از آن از شهر جم در استان بوشهر، بافق و مهریز در استان یزد گزارش شد که آخرین مشاهدات آن مربوط به استان هرمزگان و بندرلنگه بود. مشاهده جغد طلایی گونه بسیار کمیاب جغدهای ایران در استان خوزستان در واقع غربی‌ترین پراکنش این گونه در ایران است و همچنین گونه جدید برای استان خوزستان محسوب می‌شود. گونه‌های پرندگان خوزستان با ثبت ارزشمند این‌گونه به ۳۵۷ گونه پرنده افزایش یافت.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول ابراز داشته است؛ اندازه بدن جغد طلایی ۲۹ تا ۳۵ سانتیم‌تر و طول دو سر بال‌ها ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متر است. همچنین جغد طلایی شبگرد است و جزو جغدهای متوسط جثه محسوب می‌شود، این‌گونه سینه و شکم راه راه عرضی زرد طلایی، تارک و پشت بال‌های خاکستری روشن دارد، صورت جغد طلایی گرد و کمی روشن‌تر از گوشپرها است، پرهای این‌گونه پوشیده از کرک، دم نخودی رنگ با شش نوار قهوه‌ای تیره، چشم‌های زرد پر رنگ از مشخصات دیگر این‌گونه هستند، در حالی‌که گونه مشابه جغد طلایی یعنی جغد جنگلی چشمان سیاه دارد.

وی معتقد است؛ خوزستان با دارا بودن تنوع زیستی گوناگون و بیش از ۳۵۰ گونه پرنده از ۵۵۰ گونه ثبت شده در ایران بهشت پرنده‌نگری در ایران است، با ثبت ارزشمند جغد طلایی در خوزستان پرنده نگران و علاقه‌مندان طبیعت می‌توانند همه گونه‌های جغدهای ایران به جز جغد برفی را که در شمال ایران است را در خوزستان مشاهده کنند. جغدها شکارچیان شب هستند و با شکار جوندگان و خزندگان و پرندگان کوچک نقش مؤثری در تعادل اکوسیستم دارند و از آنجا که برخی جوندگان را شکار می‌کنند نقش مهمی را در کنترل جمعیت آنها ایفا می‌کنند و از گونه‌های ارزشمند طبیعت محسوب می‌شوند.

مشاهده «جغد طلایی» برای نخستین بار در استان هرمزگان

در همین راستا، مسئولان اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان هرمزگان طی آبان سال ۱۳۹۵ براساس دوربین‌های تله‌ای که برای پایش فصلی منابع آبی در زیستگاه‌های شمال شهرستان بندرلنگه توسط کارشناسان و همیاران پروژه حفاظت از قوچ و میش لارستان کارگذاری شده بود، اعلام کردند؛ این بار حضور پرنده‌ای را ثبت کردند که تاکنون در استان هرمزگان مشاهده نشده بود، این دوربین‌ها در یکی از آبشخورهای این منطقه، از یک جغد طلایی عکس‌برداری کردند، این پرنده تاکنون تنها سه‌بار در ایران مشاهده شده بود که با این ثبت، چهارمین مشاهده این‌گونه جغد نیز رقم خورد.

بر این اساس حسن پیشوایی کارشناس مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان ابراز داشته است: نخستین مشاهده این پرنده مربوط به مشهد بوده در شهرستان جم، استان بوشهر و «کلوت سرخابی» در نزدیکی شهرستان مهریز استان یزد مشاهده شده است. محلی که این پرنده مشاهده شده، منطقه‌ای در شمال شهرستان بندرلنگه در غرب استان هرمزگان است، این منطقه یکی از زیستگاه‌های مهم گوسفند وحشی لارستان است که توسط مردم محلی، مؤسسه حیات وحش میراث پارسیان و تشکل‌های زیست‌محیطی محلی و با نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان هرمزگان تحت حفاظت قرار دارد، این دوربین‌گذاری نیز با هدف پایش فصلی منابع آبی مورد استفاده و مطالعه گونه‌های هم‌زیست قوچ‌ومیش لارستان در این منطقه انجام شده است.

وی با اشاره به نکته جالب درباره دو مشاهده این پرنده آن است که هر دو مشاهده در استان یزد و هرمزگان در مناطقی انجام شده که خارج از مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط‌زیست بوده‌اند و با مشارکت جامعه محلی و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست استان‌ها حفاظت می‌شده‌اند، از طرف دیگر هر دو مشاهده نیز توسط دوربین‌های تله‌ای به ثبت رسیده‌اند. دوربین‌های تله‌ای با ورودشان به عرصه مطالعات حیات‌وحش، کمک‌های فراوانی به متخصصان کرده‌اند، بررسی گونه‌هایی که مشاهده مستقیم آنها دشوار است، بررسی رفتار برخی گونه‌ها و ثبت حضور گونه‌های مختلف در یک منطقه از جمله اطلاعاتی است که به وسیله دوربین‌های تله‌ای به دست می‌آیند و در برنامه‌ریزی‌های حفاظت از گونه‌ها و زیستگاه‌ها نقشی حیاتی دارند.

نخستین "جغد طلایی" در استان یزد مشاهده شد

در همین راستا، محمدرضا محمودی رئیس اداره حفاظت از محیط زیست شهرستان مهریز طی بیستم دی سال ۱۳۹۴ با اشاره به مشاهده اولین جغد طلایی در استان یزد، اظهار کرده است؛ به دنبال مطالعات پایش حیات وحش در منطقه کلوت‌های سرخابی و در نزدیکی چشمه‌ای به همین نام، دوربین تله‌ای نصب شده از سوی محیط زیست از یک قطعه جغد طلایی عکاسی کرد، پس از بررسی عکس‌ها توسط کمیته ثبت پرندگان ایران، این پرنده جغد طلایی تشخیص داده شد و به علت کمیاب بودن این پرنده در ایران، صحت این ادعا از طریق مشورت با "ماگنوس راب" پرنده‌شناس و متخصص جغدها، مورد تأیید قرار گرفت، این مشاهده، پایه‌گذار سومین گزارش ثبت شده از این پرنده در کشور و اولین گزارش در استان یزد است به طوری که مشاهده این جغد، پیش از این تنها از حوالی مشهد در خراسان رضوی و منطقه جم در بوشهر گزارش شده بود. منطقه کلوت‌های سرخابی در ۴۰ کیلومتری جنوب شهر یزد واقع است که از دو سال گذشته اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد و اداره محیط زیست شهرستان مهریز با همکاری مردم محلی از آن حفاظت می‌کنند.

ثبت یک قطعه نادر جغد طلایی در جم برای نخستین بار در کشور

در ادامه این گزارش؛ مصطفی هوشمند فعال محیط زیست شهرستان جم طی ۱۳۹۴ درباره ثبت یک قطعه نادر جغد طلایی برای نخستین بار در کشور ابراز داشته است؛ طی چندین شبانه روز مطالعه و پایش حیات وحش در یکی از مناطق کوهستانی شهرستان جم، از یک قطعه جغد طلایی با نام علمی (Strix butleri) عکاسی شد، تصاویر ثبت شده از این جغد طلایی برای تأیید به کمیته ثبت پرندگان ایران، به کمیته ثبت پرندگان ایران ارسال شد و به تأیید این کمیته رسید، به دلیل کمیاب بودن این پرنده در ایران، با ماگنوس راب، پرنده‌شناس اسکاتلندی از اعضای پروژه بین‌المللی «Sound Approach»، مشورت شد و صحت این شناسایی از سوی آن نیز مورد تأیید قرار گرفت، این جغد طلایی برای نخستین بار در کشور در شهرستان جم مشاهده و پس از آن تنها در حوالی مشهد در خراسان رضوی و استان یزد گزارش شده است.

لازم است بدانیم که در باورهای اجتماعی برخی از کشورها به ویژه ایران، غالب دیدگاه‌ها در ارتباط با جغد منفی و آمیخته با خرافه است بدین سبب با دیدن جغد آن را با سنگ مورد هدف قرار داده زیرا این‌گونه را بد شگون می‌دانند، جغد به دلیل حضورش در شب و صدای جیغ وارش سمبل رازآمیزی و ارتباط با جهان دیگر است، عادات مرموز جغدها، پرواز بی‌صدا و آمد و شد روح وار است که آنها را به موضوعی برای خرافات و حتی ترس در بسیاری از نقاط جهان تبدیل کرده است، اما هر موجودی که در طبیعت وجود دارد گوشه‌ای از چرخه اکوسیستم است و حذف شدن آن از این چرخه آسیب‌های جبران نشدنی‌ای به طبیعت می‌زند، یکی از نقش‌های مهم جغد شکار جوندگانی مثل موش‌ها است که زیاد شدن آنها در طبیعت باعث از بین رفتن دانه‌های گیاهان و محصولات کشاورزی می‌شود، چرا که جغد به عنوان پرنده شکاری جوندگان شناخته شده و در برخی نقاط دنیا کشاورزان با قرار دادن لانه جغد در مزارع خود از این پرنده برای کنترل آفات و شکار جوندگان مزاحم استفاده می‌کنند، این روش نسبت به استفاده از سموم ایمن‌تر و ارزان‌تر است.

کد خبر 705059

منبع: ایمنا

کلیدواژه: جغد تالابی جغد طلایی شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق اداره کل حفاظت محیط زیست استان کمیته ثبت پرندگان ایران برای نخستین بار محیط زیست شهرستان سیستان و بلوچستان دوربین های تله ای رئیس اداره حفاظت استفاده می کنند ابراز داشته جغد طلایی گونه کمیاب جغد استان هرمزگان استان یزد جغد طلایی مشاهده گونه زیستگاه ها مشاهده شده برای اولین شهرستان جم مشاهده شد گزارش شده جغد جنگلی دوربین ها بهله جغد گزارش شد حیات وحش یک قطعه گونه ها ثبت شده بال ها ثبت شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۱۱۸۰۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فراز و فرود نوغانداری در گیلان /تجارت پر سودی که از رونق افتاد

ایسنا/گیلان گیلان خاستگاه صنعت نوغانداری ایران بود و پرورش کرم ابریشم و تولید نخ ابریشم در گیلان به حدود ۱۴ قرن پیش بازمی‌گردد. در دوره‌های مختلف تاریخ، تولید و تجارت ابریشم، زمینه‌ساز رقابت‌های مهم سیاسی و نظامی در خطه شمال کشور شده بود. در دوره صفوی گیلان قطب تولید و تجارت ابریشم می‌شود، با انقراض صفویه، نوغانداری افول می‌کند و از میانه دوره قاجار به سمت مدرن شدن می‌رود و تا دهه ۶۰ این روند ادامه داشت.

صدای چرخش دوک نخ ریسی با صدای «فاخته» درهم آمیخته و بانوی خانه، پیله‌های  ابریشم را از هم باز کرده و  با سرعت و مهارت، به نخ تبدیل می‌کند؛ از خاطراتش می‌گوید:« جوان که بودم، با تابیدن و فروش همین پیله‌ها برای خودم کلی درآمد داشتم. تازه ما پیله‌های نُخاله را می‌رشتیم، پیله‌های خوب را می‌فروختیم.

پدر من، چهار تل‌انبار نوغان ( سازه‌های مخصوصی که برای پرورش کرم ابرایشم استفاده می‌شد) داشت، نوغانداری زحمت داشت، ولی درآمدش هم خوب بود. یک تل‌انبار خرج یک عروسی را درمی‌آورد. تل انبار حداقل دو متر بالاتر از زمین ساخته می‌شد، با نردبان از تل‌انبار بالا می‌رفتیم و روزی سه بار گاهی چهار بار، به کرم‌ها برگ توت می‌دادیم. آن زمان برق نبود، شب تاریک، با فانوس می‌رفتیم بالای تل‌انبار تا برگ توت بگذاریم. از اول بهار تا دو ماه کارمان همین بود. بعد از اتمام دوره خواب، بسته به تعداد تل‌انبار، ۱۰روز کج چینی (جدا کردن پیله ابریشم از تل‌انبار) داشتیم.

همه خواهر و برادرها از صبح زود می‌رفتیم برای جمع کردن و پختن پیله‌ها. اگر دیر می‌جنبیدیم، کرم، پیله را سوراخ می‌کرد، باید سریع پیله را می‌انداختیم در آب جوش و نخ می‌گرفتیم. هرکدام خوب بود، می‌فروختیم و هر پیله‌ای  که ضعیف‌تر بود، با دوک دستی برای مصرف خودمان نخ می‌رشتیم. با این نخ لباس می‌بافتیم، چادرشب می‌بافتیم برای دوخت خیاطی استفاده می‌کردیم. خلاصه نوغانداری همه‌اش سود است، اما به شرطی که خریدار باشد. »

نقی کاظم نژاد، یکی از تولیدکنندگانی است که هرسال تل انبار  می‌گذار و می‌گوید: «من از بچگی در این باغ توت بزرگ شدم. آن زمان از جاده اصلی چمخاله تا روستای یعقوبیه، درخت دیگری جز توت نبود. دو ماه بهار اقتصاد این منطقه با نوغانداری می‌گذشت. نوغانداری دیگر صرفه اقتصادی ندارد. ابریشم هم مانند کنف از بین رفته، بچه که بودم، تولید کنف را توسط پدربزرگم دیده بودم.  گیاه کنف را لای گل و لای می گذاشتند و طی فرآیندی از آن نخ  می‌گرفتند.»

از میان باغ توت به سمت تل‌انبار می‌رویم و او شیوه نوغانداری را توضیح می‌دهد: «طول نوغانداری حدود ۳۵روز است. هفته اول اردیبهشت که تمام شد، تخم را به صورت جعبه‌ای از اداره نوغان می‌خریم، اتاق را تا ۲۵ درجه گرم می‌کنیم. در مدت دو تا سه روز لارو بیرون می‌آیند. سپس، برگ توت دادن را روزی سه بار شروع می‌کنیم. ۱۰ روز بعد کرم‌ها را می‌آوریم روی تل‌انبار؛ تل‌انبار باید از سطح زمین بلند و زیر آن خالی باشد تا هوا جریان پیدا کند. بعد از این، برگ توت خوردن بیشتر می‌شود. نوغان، سه تا چهار مرحله خواب دارد.

خواب اول بعد از سه روز، یعنی سه روز پیوسته برگ می‌خورد، سپس۲۴ ساعت هیچ برگی نمی‌خورد. ما می‌گوییم خوابیده است. بعد تغییرشکل می‌دهد که ما نوغاندارها می‌فهمیم. دوباره برگ دادن را شروع می‌کنیم. مرحله دوم هم سه روز است. خواب سوم ۴۸ ساعت است. یعنی سه روز می‌خورد ۴۸ساعت می‌خوابد. بعد از خواب سوم، روی تل‌انبار گیاهان کرف می‌ریزیم تا کرم موقع تنیدن، تار خود را به برگ‌های کرف مستحکم کند. بعد از تنیدن پیله هشت تا ۱۰ روز صبر می‌کنیم، سپس کج‌چینی شروع می‌شود و پیله‌ها را پخته و نخ می‌گیریم. قبلا تخم ژاپنی، کره‌ای، ایتالیایی و حتی برزیلی بین نوغانداران توزیع می‌شد. تلفاتش کم بود، بازدهی بالا. تخم خوب نباشد، هم ضایعات دارد و هم تلفات. کیفیت ابریشم تولید شده هم پایین می‌آید. »

بر اساس منابع مکتوب، پرورش کرم ابریشم و تولید پیله و نخ ابریشم در گیلان به حدود ۱۴ قرن پیش بازمی‌گردد و گیلان خاستگاه صنعت نوغانداری ایران بود. در دوره‌های مختلف تاریخی، تولید و تجارت ابریشم، زمینه‌ساز رقابت‌های مهم سیاسی و نظامی در خطه شمال کشور شده بود. در دوره صفوی گیلان قطب تولید و تجارت ابریشم می‌شود و بازرگانان اروپایی از مسیر دریای کاسپین، وارد ایران می‌شوند و ابریشم گیلان مهمترین کالای تجاری بازارهای ایران بوده و نقش پررنگی در اقتصاد دولت ایفا می‌کرد.

سود حاصل از تجارت ابریشم، مهمترین عامل توجه دربار صفویه به گیلان می‌شود. به نحوی که تا پیش از صفویه، گیلان توسط حاکمان محلی اداره می‌شد ولی شاه عباس صفوی، گیلان را ضمیمه دولت مرکزی کرد تا سود حاصل از تجارت ابریشم به دربار صفوی برود. با انقراض صفویه و آشوب‌های داخلی، تولید ابریشم نیز دچار افول می‌شود. در دوره قاجار، بیماری موسوم به «پبریم کرم ابریشم» از یک سو و سیاست‌های استعماری، باعث رکود نوغانداری در گیلان می‌شود.

از نیمه دوره قاجار و با سفر شاهان قاجار به اروپا، تلاش برای استفاده از الگوهای مدرن برای توسعه نوغانداری آغاز می‌شود و « به دستور میرزا تقی خان امیرنظام»، تعدادی از هنروران ابریشم کاشان برای آموزش علمی ابریشم بافی راهی استانبول می‌شوند. در گیلان نیز مدارس ابریشم زیر نظر استادان فرانسوی تاسیس و کارخانه ابریشم‌کشی امین‌الضرب در رشت راه‌اندازی می‌شود. این تلاش‌ها سبب شد تا در اواخر قاجار تمایل به مدرن شدن در زمینه ابریشم نیز تاثیر گذار باشد، تا جاییکه آموزش نوغانداری جزء برنامه‌های آموزشی نخستین مؤسسه آموزش کشاورزی کشور (مدرسه فلاحت در کرج) قرار گرفت.»

مدرن کردن صنعت نوغانداری در دوره پهلوی شتاب بیشتری می‌گیرد و با دعوت کارشناسان ژاپنی از سوی دولت، اقدامات موثری در اصلاح باغ‌های توت و مزارع پرورش کرم ابریشم انجام می‌شود. این روند تا  دهه ۷۰ ادامه می‌یابد اما عوامل متعددی از جمله، عدم کنترل واردات نخ ابریشم، خصوصی‌سازی کارخانه‌های ابریشم کشی، عدم حمایت از بومی‌سازی فناوری تولید تخم نوغان هیبرید و... کمر صنعت هزار ساله نوغانداری گیلان را می‌شکند.

برای نسلی که دوران شکوفایی نوغانداری گیلان را ندیده است، تصویرسازی ذهنی باغ‌های توتی که در سفرنامه‌های دوره قاجار توصیف شده، شگفت‌آور است. به عنوان نمونه، «کلاویخو» فرستاده پادشاه اسپانیا (۱۴۱۲ م) درباره ابریشم گیلان می‌نویسد:« همه گونه ابریشم و پارچه ابریشمی آن به سلطانیه و از آنجا به دمشق و دیگر قسمت‌های سوریه و ترکیه صادر می‌شود.» و یا «جوزافا باربارو» (۱۴۱۳-۱۴۹۴ م) سفیر ونیز در سفرنامه‌اش می‌نویسد:« در طول کرانه دریای کاسپین شهرهای بسیاری را دیده‌ام که بهترین پارچه ابریشمی را می‌بافتند.» همچنین، «نیکلا شانسون» فرانسوی در دربار صفوی، به نقش ابریشم گیلان در اقتصاد ایران و دربار صفوی اشاره دارد و می‌نویسد: «گمرک گیلان برای شاه هشتاد هزار تومان که سه میلیون و شش صد هزار لیو می‌شود، عایدی فراهم می‌کند.»

از این دست گزارش‌ها کم نیستند و برای نسلی که صنعت پرسود نوغانداری را ندیده، تصور اندازه و حجم۴۲۳ هزار مَن کلاف ابریشم سفید سخت است. (هر من معادل ۳کیلوگرم است) سخت است تصور کنی، تولید ۱۰۰۰ بقچه ابریشم در ایران عصر صفوی یعنی چقدر!  ابریشمی که ۸۰ درصد آن توسط مردم گیلان تولید می‌شد (سید رحمان حسنی، ابریشم در عصر قاجار و تجارت آن از طریق دریای خزر)

 زمانی گیلان بخاطر تولید ابریشم، «دارالمنفعت» نامیده می‌شد و شهرستان‌های لاهیجان و لنگرود بیشترین سهم تولید را داشتند. شهرستان  لنگرود در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ خورشیدی بیشترین مشارکت در تولید پیله را داشت و پس از آن شهرهای لاهیجان، شلمان، آستانه اشرفیه، رشت، صومعه سرا، فومن، شفت، بندرانزلی و تالش در پرورش کرم ابریشم فعال بودند. (پیشین)

در حال حاضر نوغانداری افتان و خیزان به حیات خود ادامه می‌دهد و معدود نوغانداران، با تل‌انبارهای محدود به شیوه سنتی نوغانداری می‌کنند. افول نوغاندرای نیاز به آمار و ارقام ندارد و از ویرانه‌های کارخانه ابریشم‌کشی شادروان امین‌الضرب در شهر رشت، ساختمان متروکه اداره نوغان لنگرود و کارخانه ابریشم‌کشی تعطیل شده موسوم به «فلاطوری» لاهیجان - که توسط یک شرکت یونانی تاسیس شده بود و باغ توت «پرنیان »شهر صومعه‌سرا - که متروک شده است- وضعیت نوغانداری گیلان آشکار است.

ساختمان مخروبه کارخانه ابریشم‌کشی امین‌الضرب در شهر رشت

انتهای پیام